Yaxın Şərqin gizli tarixini öyrənə biləcəyikmi?

Son 200 ilin arxeoloji paylanma xəritələmələrı, antik yaşayış sahələrini tək-tək təsbit edərək xəritələməyə söykənirdi. Ancaq artıq kosmosdan görüntüləmə texnologiyaları inqilabi bir yenilik gətirir.Keçən həftə Proceedings of National Academy of Sciences jurnalında nəşr olunan bir araşdırma insanlığın Mesopotamiyadakı ilk böyük məskənlərinin sirlərinə işıq tutdu. Peyk görüntülərinə söykənən bu yeni texnologiyaların arxeologiya və antropologiyaya  yeni bir cığır açması gözlənilir.

Bir çox arxeoloji dəlil insanlığın ilk sivilizasiyalarının Mesopotamiyada, yəni bu günkü İraq, şimal Suriya, cənub-şərq Türkiyə və cənub-qərb İranı əhatə edən coğrafi bölgədə həyat tapdığına işarə edir.

Ənənəvi arxeologiya işləri antik sivilizasiyalara dair məlumatlarını ərazidə edilən qazıntılardan əldə edirdilər. Bu qazıntılar üçün ən çox gözə batan kurqanlar seçilirdi.Ancaq qədim birliklərin bölgədə həm məkan, həm də müvəqqəti olaraq yayılımları, bir-birləriylə necə əlaqələr içində olduqları kimi sualları bu tip mikro yanaşmalarla cavab vermək mümkün deyil. Bunun üçün sistematik yanaşma məcburi idi. Bu vaxt dövrəyə kosmosdan görüntüləmə texnologiyaları girdi. Bu texniki köməyiylə Harvarddan arxeoloq Jason Ur və Masaçusets kompüter alimi Bjoern Menzi insan məskənlərinin görüntülərini misli görülməmiş tərzdə xəritəyə çəkməyə bacardılar. Ur və Menze'nin yeni üsulu sayəsində Mesopotamiya bölgəsində 23 min kvadrat kilometrlik sahəyə yayılmış və böyük əksəriyyəti daha əvvəl gözdən qaçmış son 8000 ilə aid 14 min yaşayış yeri xəritələndi.

Uzaqdan görüntüləmə analiz üsulu antrosol adı verilən tipik bir torpaq növünün təsbitinə söykənir. Bu torpaq tipi xüsusilə uzun müddətli insan fəaliyyətinin varlığında meydana gəlir. Antrosol torpaqlar dərhal gözə çarpmayan, ancaq çox ayırd edici bir rəngə sahib və qonşu torpaqlardan orqanik maddə miqdarınca daha zənginlər. Torpaq analizi ərazi çalışmasındaki arkeologlar tərəfindən illərdir istifadə edilir ancaq inqilab xüsusiyyətində olan, Ur və Menzenin çoxlentli peyk görünüşləri köməyi ilə antrosolleri səmadan təsbit etmək üzrə inkişaf etdirdikləri üsul oldu.

Ur və Menzi, topladıqları çox saydakı məskunlaşma yerinin dağılımını araşdırdıqlarında, böyük məskunlaşma yerlərinin çaylara yaxın və yağışı bol bölgələrdə olduqlarını təsbit etdilər. Araşdırmaçılar ayrıca, başqa yaşayış yerləriylə əlaqələrin sıxlığı artdıqca, məskunlaşmanın də böyüdüyünü tapdılar. Ancaq araşdırma, məskunlaşma yerlərinin nə zaman inşa edildiklərini dair məlumat ehtiva etmir. Keçmiş məskunlaşmalarının necə böyüdüyünü çox daha detallı şəkildə öyrənmək üçün müvəqqəti məlumatın da toplanması lazım olacaq.

Bu tip işlərin, ərazi arxeoloqlarına istiqamət göstərmək və planlaşdırıcılar hansı ərazilərin əkinçiliyə və ya məskənə açılacağı qərarlarına köməkçi olmaq baxımından iki böyük praktik faydası olması gözlənilir. Bu tip arxeoloji məlumat, keçmişin izlərini daşıyan son ipuclarının da təxrib edilməməsi baxımından son dərəcə əhəmiyyətli.

Gözləyək , görək nə olur.