Allahlarmı insanları
yaratdı yoxsa insanlarmı allahları?
Sümərlər e.ə 3500- 2000
illəri arasında aşağı Mesopotamiyada fəaliyyət göstərən sivilizasiyadır.Mesopotamiya
Dəclə və Fərat arasında qalan məhsuldar torpaqdır (ki daha sonra
Mesopotamiyanın bol gilli torpaqlarını istifadə edərək mixi yazısını icad etmişlər).
Sümərlilər Mesopotamiyanın yerli xalqı olmayıb Orta Asiyanın şimalından gəldikləri
düşünülməktədir.Sümərlilərin xəyalgüclərinin , əhəmiyyətli icadlarının
inancları üzərindəki təsirindən yola çıxılaraq bir sual ortaya çıxmaqdadır; allahlarmı
insanları yoxsa insanlarmı allahları yarattı?
Sümərlilərin şəhər dövlətləri
halında yaşamışlar və hər şəhərin bir allahı olduğunu düşünmüşlərdir.Bu şəhər
allahlarına Şumerli şairlər 'şəhərin sahibi' deyirdilər. Bu vəziyyət Sümərlilərin
çoxallahlı din anlayışına aid olduqlarını göstərməkdədir.Allahlar siyahısında təqribi
olaraq 1500 allah yer almaqdadır.Bölgeədə inkişaf edən (mesopotamiya) və qurulan
bütün sivilizasiyaların əsas inanc sistemi Sümər kökənlidir.Digər çoxtanrılı
dinlərdə istifadə edilir lakin adları dəyişdirilmişdir (inana / İştar kimi ).
Sümərlilərə göre həyatlarında hiss edə bildikləri, görə bildikləri hər obyektin
bir allahı vardır.Allahları eyni ilə insanlar kimidir; insani duyğuların hamısı
allahlarında da vardı. Fərqliliklərə isə allahların fövqəladə güclərə və
ölümsüzlüyə sahib olmaları idi.
Allahlar eyni ilə
insanlar kimi yaşayar hətta insan simsına belə girə bilərlər.Allahlar nə istədiklərini
söyləməzlər, insanlardan diləməzlər lakin Sümər xalqı allahın nə istədiyini
anlamaqda çox israrcı davranaraq allaha, onlardan nə istədiyini soruşma yoluna
getmişlərdir.Bu soruşma yolu allaha əhd olaraq kəsilən heyvanın qaraciyərindəki
şəkilə görə Patesi / ENSI (rahib-kral ) tərəfindən şərh edilirdi, insanlar beləliklə
allahın onlardan nə istədikləri üzərinə iş görürmüşlər.Bir digər üsul isə yuxu
olmuşdur.Dini məbədə girilər, allaha qurban kəsilər, dua edilər və yuxuya gedilərdi.Görülen
yuxuda allah istəyini bəlli edərdi. Fəqət yuxunun müsbət və ya mənfi olduğunu
yenə patesilər şərh edərdi.
Sümərlilər allahları
üçün şeirler, əfsanələr, ilahilər inkişaf etdirmiş və yazıya almışlar.Bu
yazılar günümüzdəki dinlər tarixinə işıq tutmuşdur.Sümərlilərin qurmuş
olduqları çoxallahlı din zamanla təkallahlı bir dinə çevrilərək günümüzdəki təkallahlı
dinlərin təməlini atmışdır.Sahip olduqları bütün məlumatların allahlar tərəfindən
verildiyini düşünərlər.Özlərini Sümər olaraq görməyib “Ki-Engi” (Yerinoğlu)
olaraq adlandırdılar.
qısaca Sümər mifologiyası...
Professor Kramerinə görə
əvvəl su vardı.Allah AN (göyallahı) ilə allah Kİ (torpaq / yer allahı) bu sudan
doğuldular.AN və Kİ'nin birləşməsindən Enlil (hava allahı) doğuldu.Göy ilə
torpağın arasını doldurdu.ENLİL, qaranlıq göyü işıqlandırmaq üçün NANYA (ay
allahı)'nı yaratdı.NANYA da ütü (günəş allahı) və İnanna (eşq və döyüş
allahı)'nı yaratdı.
ENLİL öncələri ANın
buyruqlarını yerinə yetirməklə məşqul idi.Daha sonra dünyanı Kİ'nin əlindən
alaraq idarə etməyə başladı və zamanla ANın yerinə keçərək bütün kainatın
sahibi oldu.
Sümərlərin yaratdığı
allah: AN ən böyük allah idi?
Müəyən gündə, müəyyən
saatlarda yer üzündəki suların ard-arda alçalma və yüksəlməsinə qabarma
(med-cezir) deyilir.Qabarma hadisəsinin
meydana gəlməsi isə ayın çəkim qüvvətindəndir.Ay dünyadan uzaqlaşsa çəkiliş
qüvvəti azalar, yaxınlaşdıqca çəkim qüvvəti artar.Qabarma hadisəsi okeanlarda və
xüsusi ilə ekvador ətrafında çox aktividir.Sümərlilər qeyd etdiyimiz kimi aşağı Mesepotamiyada yaşamaları nədəni
ile bir çox qabarma hadisəsinə şahid oldular.Her il çiçəklər açdığında, heyvanlar
doğduğunda iki çay (Dəclə-Fərat) də daşmaqdaydı.Bunun səbəbini araşdırmaya başladılar
və Sümərlilərin yüksək məbədləri olan Zikkuratların
ən üstünü gözləmə evi etdilər. Sümerliler bu şəkildə ulduzları və planetləri
izledilər.Çayın daşma səbəbinin ay olduğunu kəşf etdilər və bir ay allahının
olduğunu düşündülər. Bu allahı Enlil yaratmış olmalı idi.Ay allahı: NANYA. Sümərlilər
göy cisimlərini araşdirmaqda daha irəliyə gedərək bürcləri kəşf etdilər.Bürclərdən
yola çıxaraq bir ili 12 aya, 12 ayı günlərə, günləri 12saata, 12 saatı 60 dəqiqəyə
və 60 dəqiqəni da 60 saniyəyə bölərək təqvim yaratmış oldular.
Nəticədə bütün
ulduzları yaradan və bunları hərəkətə keçirən bir güc olmalıydı.Bu güc bir
allah idi.Bu allaha An adını verərək ən böyük allahlarını yaradmış oldular.AN
'ın sayəsində məlumat sahibi olduqlarını düşündüler. Sümərlilər məlumatın
qaynağını onlara verdiyini düşünən tanrıları An'a əldə etdikləri bütün məhsulları
təqdim etdilər .Ölkə gedərəy zənginləşib gücləndi.Bu məlumatın sahibi, tək səbəbi
böyük allah An idi.
Sag ol, Orxan. Xosuma geldi. Ehsen.
YanıtlaSilDiqqətin üçün sağol
YanıtlaSil